Neftin qiymətinin düşməsi əhali arasında artan narahatlığa səbəb olub. Əsas nigarançılıq növbəti devalvasiya riski ilə bağlıdır. Mağazalarda, banklarda növblər yaranıb. Banklarda vətəndaşlar devalvasiyadan qorxaraq manatları dollara dəyişdirirlər.
Vətəndaşlar dükan-bazardan mümkün qədər çox məhsul almağa çalışırlar ki, bunun da iki əsas səbəbi var: koronavirus qorxusundan bir daha çölə çıxmamaq və manatın ucuzlaşacağı təhlükəsindən dolayı bahalaşma.
Mənzərəni AYNA-ya şərh edən iqtisadçı-ekspert Natiq Cəfərlinin sözlərinə görə, növbəti devalvasiya yaşanacağı təqdirdə, dərmanlar, uşaq qidaları və gigiyena məhsulları kimi sosial ehtiyac duyulan məhsullar daxil olmaqla, bütün sahələrdə bahalaşma olacaq: “Bir tərəfdən bəzi vətəndaşların ehtiyatı əldən verməmək istəyi başa düşüləndir. Digər tərəfdən, bu ehtiyatları ömrünüzün sonuna kimi deyil, maksimum bir neçə ay istifadə edəcəksiniz, hər halda daha sonra hər şeyi yenidən satın almalısınız. Deməli, bu, çıxış yolu deyil. Bundan əlavə, panika və hər şeyi yığıb-yığışdırmaq özü qiymətlərin artmasına səbəb olacaq”.
“Əgər neftin qiyməti aşağı səviyyədə qalarsa, deməli manatın devalvasiyası qaçılmazdır. Bu, sadəcə vaxtdan və nə qədər müddətə sürəcəyindən asılıdır. Devalvasiya baş verərsə, ikirəqəmli inflyasiyaya hazır olmaq lazımdır. Mövcud manat valyutaları ilə nə etmək lazım olduğunu məsləhət vermək çətindir. Lakin fikrimcə, indi həyati vacib olmayan, məsələn lüks mallar üçün xərclərdən çəkinmək lazımdır. Amma bir insan manatla maşın almaq niyyətindədirsə, belə bir alış təxirə salınmamalıdır”, - həmsöhbətimiz deyib.
“Bir çoxları üçün qızıla investisiya qoymaq yaxşı bir fikir hesab olunur, amma bu, belə deyil. Bəli, indi dünya bazarında qızılın qiyməti yüksəlir, ancaq bu, müvəqqəti bir haldır. Digər bir hal isə toyluq, hədiyyə üçün qızıl zinnət əşyasının alınmasıdır, bunun üçün almaq lazımdırsa, alsınlar. Ancaq kapital olaraq alıb yığmaq lazım deyil”, - o bildirib.
Cəfərlinin qənaətincə, dəbdəbəli daşınmaz əmlaka investisiya qoymaq da indi sərfəli deyil: “Çünki devalvasiya vəziyyətində onun dəyəri də düşəcək. 2013-2014-cü illərdə bu cür əmlak bahalı idi, qiyməti 10-15 milyon dollara çatdı. Devalvasiyadan sonra 5-7 dəfə aşağı düşdü. Ancaq bir-iki otaqlı mənzillərin alınmasına investisiya qoymaq məna verir, onlara daim tələbat var. Ümumiyyətlə, əmanətlərə qənaət etməyin ən asan yolu onları sərt valyutada saxlamaqdır”.
İqtisadçı-ekspert Fuad İbrahimov isə AYNA-ya danışıb ki, indi dünya iqtisadiyyatı bazar uğursuzluğu mərhələsindən keçir: “Bu gün maliyyə və fond bazarlarında anlaşılmaz bir şey baş verir. Belə hallarda insanlar qondarma qənaət paradoksunu işə salırlar. İnsanlar xərcləri təxirə salmağa çalışır və pul xərcləməkdən qorxurlar. Lakin onların hərəkətsizliyi bazara müsbət təsir göstərmir. Məsləhət verə biləcəyim tək şey varsa, o da bütün strateji əmanətləri sabit valyutada, yəni ABŞ dolları, avro və funt sterlinqdə saxlamaqdır”.
İqtisadçı Fuad Əlizadə isə baş verənlərə daha nikbin yanaşır. O, ən azından bu il heç bir devalvasiyanın olmayacağına əmindir: “İnsanlar çaşqınlığa qapılmamalı və əvvəl yaşadıqları kimi yaşamalıdırlar”.
Davamlı İnkişaf Tədqiqatları Mərkəzinin sədri Nəriman Ağayev əməkdaşımızla söhbətində qeyd edib ki, hazırda qida və əsas mallara artan tələbat devalvasiya qorxusu ilə deyil, koronavirusun yayılması təhlükəsi ilə daha çox əlaqələndirilir: “Əgər manatın mümkün devalvasiyası səbəbindən qiymət artımından danışırıqsa, bu, baş verərsə, əlbəttə ki, hər şey bahalaşacaq. Çünki idxaldan çox asılıyıq. Buna görə də hər şeyin tədbirini öncədən görmək lazımdır”.
Lakin onun fikrincə, panika yaratmağa dəyməz və hər şeyi birdən almağa ehtiyac yoxdur: “Yalnız həqiqətən lazım olanı almağa dəyər. Həyat tərzinizi kəskin şəkildə dəyişdirməyə ehtiyac yoxdur, sadəcə hər şeyə qənaət etməyə başlamaq lazımdır. İndi məsələn, pulu ölkə daxilində gəzintilərə, lazım gəldikdə müalicəyə xərcləmək daha məqsədəuyğundur”.
Azad İstehlakçılar Birliyinin (AİB) rəhbəri Eyyub Hüseynov hesab edir ki, sənaye mallarının qiymətinin artacağını gözləməyə dəyməz, amma ərzaq məhsulları bahalaşa bilər: “Bizim araşdırmalarımız göstərir ki, Azərbaycan bazarı dünya bazarına inteqrasiya olunmur. Qiymətlər dünya bazarında aşağı düşürsə, burda düşmür və əgər qiymətlər qalxırsa, deməli, ölkəmizdə də yüksəlir. Son günlər bəzi vətəndaşlar bütün hallarda lazım olan malları alırlar, amma düşünürəm ki, narahat olmaq üçün xüsusi səbəblər yoxdur. Əlavə pul varsa, ərzaq deyil, qızıl almaq daha yaxşıdır”.