Koronavirus qlobal neft tələbini çətinləşdirəcək.
Çinin sənayesinin çox hissəsini bağlayan və ölkənin bəzi yerlərində sənayeni dayanma nöqtəsinə gətirən koronavirusun (Covid-19) qlobal neft tələbini məcbur edəcəyi düşünülür. Üç böyük proqnoz agentliyi bu təsirin nə qədər ağır olacağını və 2020-ci ildəki neft tarazlığı üçün nə demək olduğunu qiymətləndirib. Beynəlxalq Enerji Agentliyi (İEA), ABŞ Enerji İnformasiya Administrasiyası və Neft İxrac Edən Ölkələrin Təşkilatı (OPEC) aylıq hesabatlarında 2020-ci ilin ilk iki rübündə qlobal neft tələbatı ilə bağlı proqnozlarını bölüşüblər.
Hər üç qurumun qiymətləndirmələrinə görə, kəsintinin tələb üzərində real təsir göstərdiyinə dair qəti bir dəlil yoxdur. İEA tələb üzərində ən böyük təsir görsə də, OPEC daha kiçik olacağını düşünür. İEA-nın məlumatına görə, birinci rübdə qlobal neft tələbatı bir ay əvvəllə müqayisədə gündə 1,3 milyon barel daha az olacaq. İEA bu kəsintinin OPEC-in gördüyü təsirdən üç qat daha böyük olduğunu və dünyanın on il içində tələb olunan ilk illik azalma səviyyəsinin kifayət qədər dərin olduğunu söyləyib. Bu rübdə Çinin neft istehlakının gündə 940 min barel olduğu təxmin edilir. OPEC isə o qədər narahat görünmür. Qurumun hesabatına görə, covid-19 virusu Çinin ötən ayın birinci rübündə neftə olan tələb proqnozundan yalnız gündə 160 min barel azaldacaq. Qurum yanvar-fevral hesabatlarını müqayisə edərək, 2019-cu ilin eyni dövründə gündə 140 min barel artacağını düşünür.
ABŞ-ın Enerji İnformasiya Administrasiyası isə koronavirusun yayılması fonunda neftin qiyməti ilə bağlı proqnozunu aşağı salıb. Belə ki, EIA cari ildə “Brent” markalı xam neftin bir barelinin orta qiymətinin 61 dollar olacağını nəzərdə tutur. Əvvəlki proqnoz 65 dollar/barel idi.
Qeyd edək ki, yanvarda dünya birjalarında neftin qiyməti təxminən 18 faiz ucuzlaşıb. Buna təsir göstərən ən böyük amil isə koronavirusdur.
Göründüyü kimi, hər üç qurumun qlobal neft tələbi ilə bağlı qiymətləndirməsi fərqlidir. Bu da koronovirusun neft bazarına təsirinin məqsədli olma ehtimalını artırır.
İqtisadçı-ekspert Natiq Cəfərli “Cümhuriyət” qəzetinə bildirib ki, hər üç qurumun öz marağı var:
“OPEC və təşkilata daxil olan ölkələr qiymətlərin yüksək olmasında maraqlıdır. Buna görə də bu informasiya mübadiləsində önə çıxmağa və bazarı sakitləşdirməyə çalışır. OPEC-in əsas vəzifəsi neftə olan tələbi artırmaq və qiymətləri yüksək saxlamaqdır. Buna görə qurumlar maraqlardan çıxış edən informasiya yayırlar, həqiqət isə kənarda qalıb. Reallıq ondan ibarətdir ki, ABŞ-dan sonra Çin dünyada ən çox neft istehlak edən ikinci ölkədir. Artıq ABŞ özü özünü neftlə təmin edir, hətta ixracata başlayıb. Amerikadan gün ərzində dünya ölkələrinə təqribən 2-3 milyon barelə yaxın neft ixrac olunur. Bu da Amerikanın gücünü göstərir, istehsal kifayət qədər artıb. Üç il bundan öncə ABŞ-ın gündəlik neft hasilatı 8.4-8.5 milyon barel idi. Hazırda bu göstərici 13 milyon barelə çatıb. Təxminən gündəlik 4.5 milyon barel hasilat artımı var. Bu da OPEC-in qiymət artımı ilə bağlı atdığı addımları heç edir”.
Ekspert qeyd edib ki, Beynəlxalq Enerji Agentliyi ən çox qlobal bazarları dəyərləndirir:
“Buradan belə nəticəyə gəlmək olur ki, dünyanın ikinci ən böyük istehlakçısı Çində istehlak azaldıqca, neftə tələbat da azalacaq. Təbii ki, bu, uzunmüddətli trend deyil, proses daim davam edə bilməz. Maksimum 2-3 aya koronavirusla bağlı ajiotaj tədricən səngiyəcək. Bundan sonra Çinin istehlakının artması gözlənilir. Çinin gündəlik neft istehlakı təqribən 8-9 milyon barel civarındadır. Son məlumatlara görə, istehlak təqribən 30 faiz aşağı düşüb. Çünki nəqliyyat işləmir, bağlı şəhərlər var, aviadaşımalar azalıb. Ümumiyyətlə, bu durum dünya turizminə də təsir edib. Hesablamalar göstərir ki, dünya turizm daşımaçılığında təqribən 20-25 faiz azalma var. Bütün bu yan təsirlər neft məhsullarına tələbatı azaldır ki, bu da qiymətin aşağı düşməsinə səbəb olur”.
Natiq Cəfərlinin sözlərinə görə, həm Beynəlxalq Enerji Agentliyinin, həm ABŞ Enerji İnformasiya Administrasiyasının, həm də OPEC-in qiymətləndirməsi qısamüddətli trendlərdir:
“Hər qurum öz təsir gücünə arxalanaraq bazarlara yön verməyə çalışır. Orta və uzunmüddətli proqnozlar daha önəmlidir. Əslində, dünyada neft istehsalında ciddi problem yoxdur. Əksinə, OPEC+ dövlətləri istehsalı süni şəkildə azaldır ki, qiyməti yuxarı qaldırsın. Süni şəkildə hasilatı azaldaraq, bazara sözlü müdaxilələr edərək qiyməti yuxarı çəkmək mümkün deyil. Hesab edirəm ki, yaxın gələcəkdə daxili problemlərə görə azalmalar olan Liviya, İran, İraq, Venesuela kimi neft istehsal edən ölkələrdə hasilat tam həcmdə bərpa olunsa, bazara təqribən 6-8 milyon barel arası əlavə neft həcmləri daxil ola bilər. Bu isə qiymətlərin daha kəskin aşağı düşməsinə səbəb olacaq”.
Analitik dünyada yeni bir terndin olduğuna da diqqət çəkib:
“Bərpa olunan enerjiyə keçid artır, iqlim dəyişikliyi məsələsi də neftə tələbatı azaldan amillərdən biridir. Buna görə də, orta və uzunmüddətli dövrdə neftə tələbatın azalacaq, qiymətlərin də daha aşağı düşməsi ehtimalı yüksək olacaq. Azərbaycan qısamüddətli oyunlarda olmaqdansa, orta və uzunmüddətli düşünməlidir. Bunun üçün ilk növbədə neftdən asılılığı azaltmaq lazımdır. Təəssüf ki, Azərbaycan hökuməti bununla bağlı ciddi addımlar atmır. 15 il bundan öncə dövlət büdcəsinin və ümumi daxili məhsulun (ÜDM) ixracatı, neftdən asılılıq hansı səviyyədə idisə, bu gün də eyni səviyyədədir. Yəni ciddi dəyişiklik baş verməyib”.